Corona – overmacht, contractuele verplichtingen & schade

Het coronavirus heeft grote gevolgen voor het bedrijfsleven en ondernemers. Niet alleen op het gebied van personeel, maar ook op het gebied van contractuele verplichtingen. Denk alleen al aan de situatie dat jouw leverancier niet meer aan jou kan leveren, waardoor jij op jouw beurt ook niet in staat bent om de contractuele afspraken met jouw klanten na te komen. Hoe zit dit? Kun je je rechtsgeldig beroepen op overmacht? En waar moet je op letten bij het aangaan van nieuwe contracten? Hoe kun je je het beste voorbereiden op de schade die je gaat lijden? De antwoorden van bedrijfsjurist mr. Lilian Bakker op een rij.

1. Kan ik mij rechtsgeldig beroepen op overmacht?

De hoofdregel van ons rechtssysteem is dat overeenkomsten moeten worden nagekomen. Voor de vraag of jouw bedrijf zich rechtsgeldig op overmacht kan beroepen, is allereerst van belang of hierover tussen partijen specifieke afspraken zijn gemaakt. Is er een overmacht-clausule opgenomen in de algemene voorwaarden? Of in de tussen partijen gesloten overeenkomst? Zeker bij commerciële contracten zijn hiervoor vaak de nodige clausules opgesteld. Zo zijn de situaties die partijen wel en niet onder overmacht begrijpen vaak nader ingekleurd en zijn ook de gevolgen van overmacht geregeld (bijvoorbeeld gerechtigd tot ontbinding, gerechtigd tot opschorting of uitstel van nakoming van de verplichtingen).

Maar wat als er geen contract is of er geen overmacht-clausule in het contract of algemene voorwaarden is opgenomen? In dit geval vallen we terug op de wet. Het feit dat jij niet meer aan jouw klanten kan leveren doordat jij niet meer van jouw eigen leverancier geleverd krijgt, kwalificeert niet zonder meer als een overmachtssituatie. Alle omstandigheden van het geval spelen hierbij een rol, bijvoorbeeld:

• Kun je de producten ook via een andere leverancier / ander land geleverd krijgen? (zorg dat je onderzoek doet naar alternatieve mogelijkheden)
• Welke overheidsmaatregelen gelden er? Raken deze jouw bedrijf rechtstreeks of heb je hier indirect last van via jouw leverancier die wél rechtstreeks geraakt wordt?
• Hadden partijen bij het plaatsen van de bestelling of bij het aannemen van de opdracht al kunnen voorzien dat de afspraken niet nagekomen zouden kunnen worden door de corona-crisis?

Kortom: een beroep op overmacht is nog niet zo gemakkelijk. Ook in de corona-crisis is de hoofdregel van toepassing: afspraken moeten nagekomen worden. Voor een rechtsgeldig beroep op overmacht zul je echt hard moeten maken dat het voor jouw leverancier niet mogelijk is om te leveren, dat jij met geen mogelijkheid via een andere leverancier of ander land geleverd kunt krijgen of dat dit bijvoorbeeld redelijkerwijs niet van jou gevergd kan worden (omdat de kosten bijvoorbeeld astronomisch hoger zijn).

Wat als jou geen rechtsgeldig beroep op overmacht toekomt? Dan is er juridisch mogelijk nog een escape via een beroep op zogeheten ‘onvoorziene omstandigheden’. De juridische lat ligt hiervoor echter zeer hoog en rechters stellen zich hier terughoudend op. Bij onvoorziene omstandigheden gaat het kort gezegd om omstandigheden die op het moment van het aangaan van de overeenkomst nog in de toekomst lagen. Daarnaast moeten de omstandigheden dusdanig ernstig zijn dat ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst en afspraken naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet van jou gevergd kunnen worden. Of het coronavirus zal kwalificeren als een onvoorziene omstandigheid in de zin van de wet zal afhankelijk zijn van alle omstandigheden van het concrete geval.

En stel dat je inderdaad wél een rechtsgeldig beroep op overmacht kunt doen. Wat zijn hier dan concreet de gevolgen van? De partij die tekortschiet in zijn verplichtingen en zich rechtsgeldig op overmacht beroept, is geen schadevergoeding verschuldigd. De wederpartij kan echter wel gerechtigd zijn om de overeenkomst te ontbinden(‘beëindigen’) als aan de eisen voor ontbinding is voldaan. Overmacht staat namelijk niet aan ontbinding in de weg, tenzij partijen mogelijk anders hebben afgesproken.

Praktische tip: loop de contracten van jouw klanten/leveranciers na op overmacht-clausules, om te bezien hoe deze zijn vormgegeven en of ze zich wellicht hebben vrijgewaard voor schadevergoeding. Zo kun je tijdig de risico’s in kaart brengen en waar mogelijk nog maatregelen nemen of in overleg treden.

2. Waar moet ik op letten bij het aangaan van nieuwe contractuele verplichtingen?

Als ondernemer kan het in deze corona-crisis raadzaam zijn om enige voorzichtigheid in acht te nemen bij het aangaan van nieuwe contractuele verplichtingen/nieuwe overeenkomsten. Met het oog op de ontwikkelingen van het corona-virus en de getroffen maatregelen (die de komende tijd mogelijk nog ingrijpender worden), is het verstandig om je telkens af te vragen of je de overeenkomst die je nu nieuw aangaat ook daadwerkelijk kunt nakomen. Zie je bijvoorbeeld gelijk al dat je jouw verplichtingen inderdaad niet zal kunnen nakomen? Dan zou dit kunnen leiden tot bestuurdersaansprakelijkheid als je desondanks besluit de overeenkomst te sluiten, waardoor het goed mogelijk is dat je óók in privé aansprakelijkheidsrisico’s loopt.

3. Hoe kan ik mij voorbereiden op de schade die ik ga lijden?

Het kabinet heeft aangekondigd maatregelen te treffen om ondernemers financieel te ondersteunen in de corona-crisis. Daarop vooruitlopend kan het verstandig zijn om als ondernemer jouw schade (nu al) zo concreet mogelijk vast te leggen. Het is namelijk zeer waarschijnlijk dat je als ondernemer het een en ander zul moeten aantonen voordat je in aanmerking komt voor financiële ondersteuning. Bijvoorbeeld door nu al een overzicht bij te houden van bijvoorbeeld de volgende gebeurtenissen:

• de gecancelde opdrachten, bestellingen of geannuleerde afspraken bij te houden in een logboek overzicht
• bevestig de gecancelde opdrachten, bestellingen of geannuleerde afspraken vanuit bewijstechnisch oogpunt ook schriftelijk (bijvoorbeeld per e-mail) richting jouw leveranciers en klanten
• houd een overzicht bij van de extra kosten die in het kader van de corona-crisis op jou afkomen. Denk aan extra kosten die je maakt om personeel thuis te laten werken (bijvoorbeeld installeren van thuiswerkplekken door jouw ICT beheerder), extra kosten door adviezen te vragen aan adviseurs, extra kosten die voortvloeien uit het stilleggen van het productieproces, investeringen die niets meer waard zijn of geen meerwaarde meer hebben, etc. etc.

Praktische tip: het kan handig zijn om in je administratie een apart onderdeel aan te maken voor het bijhouden van bovenstaande kosten.